એક ન જન્મેલા બાળકની ડાયરી

૧૫ જૂન - મારું માતાના ગર્ભમાં અંડાશય સાથે જોડાણ થયું...

૧૭ જૂન - હવે હું એક જીવંત કોષ છું.

૩૦ જૂન - મમ્મી એ પપ્પાને ખુશ ખબર આપ્યા કે તે પપ્પા બનવાના છે!

મમ્મી અને પપ્પા ખૂબ ખુશ છે! મને પણ તેમને બંને ને મારા કારણે આટલા ખુશ જોઈ અસીમ આનંદની અનુભૂતિ થાય છે!

૧૫ જુલાઈ - મારી મમ્મી જે કંઈ ખાય છે એમાંથી જ મને પોષણ મળે છે.

૧૫ સપ્ટેમ્બર - હવે હું મારા હદયના ધબકારા અનુભવી શકું છું.

૧૪ ઓક્ટોબર - મારા નાના નાના હાથ, પગ , માથું અને પેટ હવે રચાઈ ચૂક્યા છે.

૧૩ નવેમ્બર - આજે મારું અલ્ટ્રા સ્કેન (ગર્ભપરિક્ષણ) થયું.

ડોક્ટરે મમ્મી-પપ્પાને જાણ કરી એ પરથી મને ખબર પડી કે હું એક છોકરી છું...હું ખૂબ ખુશ થઈ...વાહ હું એક કન્યા છું...

૧૪ નવેમ્બર - હું મુત્યુ પામી ચૂકી છું. મારા જન્મ પહેલાં જ...

...અને સૌથી દુ:ખદ બાબત એ છે કે મારા માતાપિતાએ જ મારી હત્યા કરી નાંખી છે...

કારણ?

...કારણ હું એક કન્યા છું...એક છોકરી છું...

કારણ?

...કારણ હું એક કન્યા છું...એક છોકરી છું...

કેવી કડવી વાસ્તવિક્તા છે કે લોકો છોકરીને માતા તરીકે, પત્ની તરીકે અને ગર્લફ્રેન્ડ તરીકે સ્વીકારે છે પણ એક દિકરી તરીકે નહિં...

લોકો મને સરસ્વતી,લક્ષ્મી,જગદંબા, અને કાલી તરીકે પૂજે છે પણ દિકરી તરીકે જન્મતા પહેલાં જ મારી હત્યા કરતા લેશમાત્ર પણ અચકાતા નથી...
શું પરિવર્તન આવશે? મારો સ્વીકાર સમાજમાં સહર્ષ, દિકરો આવ્યા જેટલી જ ખુશી સાથે થાય એ દિવસ ક્યારે આવશે?

('ઈન્ટરનેટ પરથી')

માનવ માત્ર અધૂરાં...

હું જ્યારે નાની હતી ત્યારની આ વાત છે.મારી મમ્મીને મારા અને મારા પિતા માટે સવારનો નાસ્તો અને બપોર તથા રાતનું ભોજન બનાવવામાં ખૂબ આનંદ આવતો.મને એક ખાસ દિવસ યાદ આવે છે જ્યારે મારી માતા થાકીને નોકરીએથી પાછી ફરી હતી અને છતાં તેણે મારા અને મારા પિતા માટે બ્રેડ શેકી તેના પર બટર અને જામ લગાડી ચા સાથે અમને તે ખાવા આપ્યાં.હવે બન્યું હતું એવું કે બ્રેડ શેકતી વખતે તે સાવ બળી ગયેલાં અને મારા પિતાને ભાગે આવેલા બ્રેડ તો કાળા-ભઠ થઈ ગયેલાં હતાં, આમ છતાં મારા પિતાએ ફરિયાદનો એક હરફ પણ ઉચ્ચાર્યા વગર ચા-નાસ્તો પતાવી દીધો.. હું તેમને ધ્યાનપૂર્વક જોઈ રહી હતી અને ધારતી હતી કે હમણાં તેઓ મમ્મી પર બગડશે.પણ એમ ન બન્યું.ચાનાસ્તો કરતી વખતે તેઓ આખો વખત મારી મમ્મી સામે સ્મિત કરતા રહ્યા અને મને અને મમ્મીને અમારો દિવસ શાળામાં તેમજ નોકરી પર કેવો રહ્યો એ અંગે પૃચ્છા કરતા રહ્યા. ચાનાસ્તો પતી ગયા પછી અમે ટેબલ પરથી ઉઠતાં હતાં ત્યારે મારી મમ્મીએ બ્રેડ બળી ગયાં એ માટે માફી માગી ત્યારે મારા પપ્પા એ જે કહ્યું એ સાંભળીને તો હું આભી જ બની ગઈ.તેમણે કહ્યું,"પ્રિયા,મને તો બળેલા બ્રેડ ખૂબ ભાવે છે!"

રાતે સૂતા પહેલા હું પપ્પા પાસે ગઈ અને મેં તેમને પૂછ્યું શું ખરેખર તેમને બળેલા બ્રેડ ભાવતા હતા?તેમણે મને બાથમાં લેતા કહ્યું:'ચાંદની બેટા,તારી મમ્મી આજે આખો દિવસ ઓફિસમાં કામ કરી થાકીપાકી ઘેર આવી અને બ્રેડ એનાથી સહેજ દાઝી ગયું એમાં શું થઈ ગયું?દાઝેલું બ્રેડ ખાઈ કોઈને નુકસાન થતું હોવાનું મેં તો સાંભળ્યું નથી.જીવન અધૂરપો અને ખામીઓથી અને અધૂરાં તેમજ ખામીઓથી ભરેલાં મનુષ્યોથી ભરેલું છે.છતાં અધૂરાં તોયે મધુરાં...હું પોતે પણ કંઈ શ્રેષ્ઠ રસોઈયો કે ઘર એકદમ સ્વચ્છ રાખી શકનાર આદર્શ માણસ નથી...'

એ દિવસે મને જીવનનો એક મહામૂલો પાઠ શિખવા મળ્યો કે આપણે સૌએ એકમેકના દોષો,ખામીઓ કે નબળાઈઓ સ્વીકારતા શીખવું જોઇએ અને એકબીજાના મતભેદો ઉજવતા શીખવું જોઇએ - આ એક તંદુરસ્ત,મજબૂત, લાંબા અને સફળ સંબંધ કેળવવાનો એક માત્ર અને અતિ અસરકારક માર્ગ છે.

મારી તમારા સૌ માટે પ્રાર્થના છે કે આજથી તમે જીવનમાં સઘળું સારું,ખરાબ,કદરૂપું,અધુરૂં સ્વીકારશો અને તેને ઇશ્વરના ચરણોમાં ધરી દેશો.કારણ આખરે તો એ જ સમર્થ છે જે તમને એવા સંબંધની ભેટ આપી શકે છે જેમાં બળેલાં બ્રેડ એ સંબંધ તૂટવાનું કારણ ન બની શકતા હોય!આ સત્ય જીવનમાં દરેક સંબંધ માટે લાગુ પડે છે.પછી ભલે એ સંબંધ પતિ-પત્ની વચ્ચેનો હોય કે માતાપિતા-સંતાન વચ્ચેનો કે બે મિત્રો વચ્ચેનો - દરેક સંબંધનો પાયો બે પાત્રો વચ્ચેની સમજણ છે જેને અંગ્રેજીમાં આપણે અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ(understanding) કહીએ છીએ.

તમારા સુખી થવાની ચાવી બીજા કોઈના ખિસ્સામાં ન મૂકો,તે તમારા ગજવામાં જ રહેવા દો!

સંપૂર્ણ જગતમાં એક જ ઇશ્વર,માનવ માત્ર અધૂરાં....પણ અધૂરાં તોયે મધુરાં!

('ઈન્ટરનેટ પરથી')

સાચો પ્રેમ

* સાચા પ્રેમમાં શું શું હોય?
વચન, સુરક્ષિતતા, લાગણી, ઉચાટ, તરસ, આનંદ, જવાબદારી, ધગશ, રોમાંચ, સ્નેહ, કાળજી, ધ્યાન, સમર્પણ, આકર્ષણ, સન્માન, વિશ્વાસ, શ્રદ્ધા, આશા, વફાદારી, ગૌરવ, પ્રતિબદ્ધતા, ઉષ્મા, આરાધના, સાધના, સમજણ, આગ,પ્રશંસા, નમ્રતા, સુસંગતતા અને વળગણ.
* 'I love you' અને 'I Love You' આ બંને કહેવા વચ્ચે ફેર છે.
* પ્રેમ ખરેખર આંધળો હોય છે, તેથી જ પ્રેમી-પ્રેમિકા એકબીજાના હાથ સતત પકડી રાખે છે.
* પ્રેમ જીવવા માટેનું એકમાત્ર કારણ અને જીવનનો એક માત્ર ઉદ્દેશ છે.
* જ્યારે માણસ એમ વિચારે કે પ્રેમે તેને છોડી દીધો છે ત્યારે તે ગાંડાની હદે અધીરો બની જાય છે.
* પ્રેમના કારણે જ તો આપણે જીવી શકીએ છીએ.
* પ્રેમ આપણાંમાંથી આંખો દ્વારા વહે છે, મન દ્વારા વહે છે, પણ આપણે તેનો અનુભવ કરતાં નથી. પ્રેમનો અનુભવ કરવા માટે આપણે આપણી અંદર ઉતરવું પડે.
* જ્યારે તમે સાચા પ્રેમનો અનુભવ કરો છો ત્યારે તમે એવી સ્થિતીમાં ચાલ્યા જાવ છો જેનું શાબ્દિક વર્ણન શક્ય નથી.તમારી જીભડી કામ કરતી બંધ થઈ જાય છે અને તમે કોઈને કંઈ કહી શક્તા નથી.તમે એવા આનંદથી વિભોર થઈ જાઓ છો જે બીજી બધી લાગણીઓથી પર છે,શ્રેષ્ઠ છે.
* પ્રેમ પામવા માટે તમારે પહેલાં પ્રેમ બની જવું પડે છે.એક પ્રેમી જ સાચા પ્રેમને પામી શકે. જો તમે પ્રેમથી અલિપ્ત રહો તો તમે એને ક્યારેય પામી શકો નહિં.
* આપણે પ્રેમનો અનુભવ કરી શક્તા નથી કારણકે આપણે તેને એવી જગાઓએ શોધીએ છીએ જ્યાં તે હોતો જ નથી.
* સાચો પ્રેમ સઘળી મર્યાદાઓથી મુક્ત છે.તે ઉંચા-નીચા વચ્ચેનો ભેદ પારખી શક્તો નથી કે નથી તે સ્ત્રી-પુરૂષ વચ્ચેનો ભેદ પારખી શક્તો.તે મિત્ર અને શત્રુ વચ્ચેનો ભેદ પણ ભૂલી જાય છે.સાચો પ્રેમ એક ક્ષણિક આવેગ સમો હોય છે જે ધીમે ધીમે અંદરથી સ્વતંત્રપણે વધતો જાય છે.
* તમારે તમારી જાતને પ્રેમ કરવો ખૂબ જરૂરી છે.
* પ્રેમ એ બે વ્યક્તિઓના જીવનને સમૃદ્ધ બનાવતી એક સુંદર સોગાદ છે.
* તારામાં એવી કેટલી બધી ખૂબીઓ છે જેના કારણે મને તારા પર પ્રેમ ઉપજે, પણ સત્ય એ છે કે હું તને સાચો પ્રેમ કરું છું કારણ કે તું તું જ છે..!

('ઈન્ટરનેટ પરથી')

ઇન્ફોસિસની સફળતાની ગાથા

ઇન્ફોસિસ ભારતની એક સૌથી મોટી અને સફળ આઈ.ટી. કંપની છે જેના નામથી ભાગ્યે જ કોઈ અજાણ હશે.તેની સફળતાની ગાથા જાણવાલાયક અને ખૂબ પ્રેરણાદાયી છે. અર્શદીપ સિંઘ જણાવે છે કે કઈ રીતે છ મિત્રોએ ભેગા મળી ભારતનું નસીબ બદલી નાંખ્યું.

ભારતને આઈ.ટી. ક્ષેત્રનું સુપરપાવર રાષ્ટ્ર જાહેર કરવાનું કારણ એ છે કે ઇન્ફોસિસે બીજી અનેક આઈ.ટી. કંપનીઓ માટે ભારતને વૈશ્વિક માપદંડો ધરાવનાર સોફ્ટવેર હબ તરીકે ઓળખ અપાવવાનો માર્ગ કંડાર્યો છે, સરળ બનાવ્યો છે. નાસ્ડેક ખાતે પ્રથમ લિસ્ટ થનાર ભારતીય આઈ.ટી. કંપની બનવાનું બહુમાન મેળવનાર ઇન્ફોસિસે જ પોતાના કર્મચારીઓને કંપનીના શેર આપવાની શરૂઆત કરી હતી. તાજેતરમાં જ પોતાના અસ્તિત્વના ત્રીસ વર્ષ પૂરા કરનાર ઇન્ફોસિસનો ઇતિહાસ, હિંમત અને ખંતનું શાનદાર ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે.

એક નવા વિચાર સાથે નારાયણ મૂર્તિ અને બીજા છ મિત્રો (નંદન નિલેકણી, એન. એસ. રાઘવન, એસ. ગોપાલક્રિષ્ણન, એસ. ડી. શિબુલાલ, કે. દિનેશ અને અશોક અરોરા) એ મળીને, ગ્રાહકો માટે સોફ્ટવેર કોડ/પ્રોગ્રામ લખે એવી એક સ્વતંત્ર કંપનીની સ્થાપના કરવાના આશયથી ૧૯૮૧ની બીજી જુલાઈએ ઇન્ફોસિસની સ્થાપના કરી. તેનું ત્યારે નામ ‘ઇન્ફોસિસ કન્સલટન્ટ્સ પ્રા. લિ.’ હતું. આ કંપનીની શરૂઆતની મૂડી માત્ર દસહજાર રૂપિયા હતી જે નારાયણમૂર્તિએ પોતાની પત્ની સુધા મૂર્તિ પાસેથી ઉધાર લીધાં હતાં.આ બંને પતિપત્ની એ સંયુક્ત લોન પર પુણે ખાતે લીધેલું ઘર એ જ શરૂઆતના ઇન્ફોસિસની ઓફિસ હતી! આ નવી કંપનીની શરૂઆત બાદ સુધા મૂર્તિએ ઘરખર્ચ કાઢવા પોતે પણ નોકરી કરવી પડી હતી.સુધા મૂર્તિએ ૧૯૮૩ સુધી એક સિસ્ટમ એનાલિસ્ટ તરીકે નોકરી કરી. ત્યારે જ ઇન્ફોસિસ બેંગ્લોર શિફ્ટ થયું અને તેને પ્રથમ વિદેશી ગ્રાહક (અમેરિકાની ડેટા બેઝિક્સ કોર્પોરેશન)મળ્યો. બેંગ્લોર શિફ્ટ થયા બાદ સુધા મૂર્તિ પણ ઇન્ફોસિસમાં જ સોફ્ટવેર પ્રોગ્રામર તરીકે જોડાયા.કંપની પાસે પોતાની માલિકીની કાયમી જગા નહોતી કે નહોતો એકાદ ટેલિફોન. પણ કંઈક નવું નિર્માણ કરવાની ઝંખના તેમને સફળતાના નવા નવા શિખરો સર કરાવતી ગઈ. ભલે આ તબક્કો તેમના માટે ઘણો સંઘર્ષમય અને મુશ્કેલ હતો આમ છતાં તેમની ટીમ નિકટતા, ઘનિષ્ઠતા અને મૈત્રીભર્યા સંબંધો તેમજ હળવાશ જાળવી રાખવા ફરવા માટે પિકનિક્સ પર જતી.

તેમનું પ્રથમ સંયુક્ત સાહસ ૧૯૮૭માં ‘કર્ટ સાલ્મોન એસોસિયેટ્સ’ કંપની સાથે થયું. પહેલા અમેરિકામાં કામ કરી ચૂકેલા એસ. ગોપાલક્રિષ્ણને ત્યાંનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું. તેમ છતાં ૧૯૮૯માં આ સંયુક્ત સાહસ પડી ભાંગ્યું અને કંપની માટે બહુ ખરાબ અને કપરો સમય આવ્યો. તેના એક સ્થાપક અશોક અરોરાએ પોતાનો હિસ્સો વેચી દઈ છૂટા પડવાનો નિર્ણય લીધો જેની બીજા સ્થાપક માલિકો પર પણ અસર થઈ. આમ છતાં મૂર્તિ મક્કમ રહ્યાં અને અશોક સિવાય બધાં ઇન્ફોસિસને ટકાવી રાખવા સહમત થયાં. અને ત્યાર બાદ કંપનીના વિકાસના સૂરજનો ઉદય થયો અને આજે તો ઇન્ફોસિસે અનેક બીજા ક્ષેત્રોમાં ઝંપલાવી સારી એવી સિદ્ધી હાંસલ કરી છે.

અમેરિકા તેની સેવાઓનો સૌથી મોટો ગ્રાહક છે અને ઇન્ફોસિસનો ૬૦ % નફો ત્યાંથી જ પ્રાપ્ત થાય છે.૧૯૯૨માં ઇન્ફોસિસ એક પબ્લિક લિમિટેડ કંપની બની અને વર્ષ ૨૦૦૬માં તેની રજત જયંતિ વખતે તેની આવકના આંકડા અમેરિકી ડોલર બે અબજને પણ વટાવી ગયાં. આત્મશ્રદ્ધા અને હિંમતના પ્રતિક સમી આ ઇન્ફોસિસ કંપની આજે પણ પોતાની ૩૦થી વધુ ઓફિસો અને ૫૩૦૦૦ કરતાં પણ વધુ કર્મચારીઓ સાથે ભારતની ટોચની સોફ્ટવેર કંપનીનું સ્થાન ભોગવે છે.

('ઈન્ટરનેટ પરથી')

સપ્તર્ષિ

(હરનિશ જાની, યાર્ડવિલ, ન્યુ જર્સી )

તમે ક્યારે ય વૃદ્ધ પુરુષને રડતો જોયો છે? બાળકનું શસ્ત્ર રુદન છે. જુવાનીની નબળાઈ રુદન છે. વૃદ્ધત્વનું મૌન એ રુદન છે. વૃદ્ધત્વની ભાષા પણ મૌન હોય છે.
તે દિવસે બાપુજી મારી આગળ રડી પડ્યા હતા. મેં રડવા દીધા હતા. ભલભલાની છાલ ઉતારી નાખે એવા આ રાજકોટના જૈન વેપારી શાંતિકાકા મારી હાજરીમાં આંસુ સારતા હતા. બાપુજી સાથે મારે લોહીની સગાઈ નહોતી. તે મારા મિત્ર નયનના બાપુજી હતા.
અમેરિકામાં, ન્યૂ જર્સીમાં એડિસન શહેરમાં આવેલી ભવ્ય કેનેડી હૉસ્પિટલમાં અમે હતા. શાંતિકાકા અને રમાબા ઉનાળામાં ફરવા આવ્યાં હતાં. દેશ પાછા ફરવાના બે અઠવાડિયાં અગાઉ બાએ શ્વાસ લેવાની તકલીફની વાત કરી. તેમના નાના દિકરા નયન અને તેની પત્ની મીનળે તેમને હૉસ્પિટલમાં મેડિકલ ચેકઅપ માટે ભરતી કર્યાં. રમાબાને લંગ્ઝ કૅન્સર નીકળ્યું. બે-ત્રણ વરસથી તેમને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ હતી. પરંતુ ક્યારે ય તેમણે ચર્ચા કરી નથી. આજે ખબર પડી કે તેમને ફેફસાંમાં કૅન્સર હતું.
રમાબાના ઇન્ટેન્સિવ કૅર રૂમની લૉબીમાં, બાપુજીની સાથે હું અને મારી પત્ની મીના ઊભાં હતાં. તેમનો નયન અને મીનળ પણ હતાં. ત્યારે બાપુજીએ નયન તરફ જોઈને કહ્યું, 'હરીશ સવારનો અહીં ઊભો છે. તો તેને નીચે કાફેટેરિયામાં ગરમ ચૉકલેટ પીવા લઈ જઉં છું.' મારી પત્ની, નયન અને મીનળ સાથે લૉબીમાં ઊભી રહી.
બાપુજી મારો હાથ પકડીને એલિવેટર તરફ ચાલવા માંડ્યા. હાથ હૂંફાળો હતો, ધ્રુજતો હતો. એલિવેટરમાં અમે બે જ જણા હતા. બાપુજીના હાથની પકડ મારા હાથ પર મજબૂત થઈ. મેં જોયું તો તેમણે બીજા હાથ વડે ચશ્માં કાઢી નાખ્યાં. તેમની આંખોમાં આંસુ હતાં. મારો હાથ છોડી દીધો. રૂમાલ વડે આંખો લૂછવા લાગ્યા. મારી આંખોમાં જોઈને કહ્યું, 'હરીશ, તને કેમ લાગે છે?'
મેં કહ્યું, 'ના, ના. બાને કાંઈ નહીં થાય. આ અમેરિકા છે.'
'પણ પેલા ડૉક્ટરે તો તેમને ચોવીસ કલાક જ આપ્યા છે.' થોડોક શ્વાસ લઈને બોલ્યા, 'જો એને કાંઈ થઈ જશે તો હું મરી જઈશ... મરી જઈશ.' તેમણે બન્ને હાથ મારા ખભા પર મૂકી દીધા અને ધ્રુસ્કે ને ધ્રુસ્કે રડી પડ્યા. તે જોઈને મને આંચકો લાગ્યો. એલિવેટર હૉસ્પિટલની લૉબીના ફ્લોર પર આવી ગયું, બારણાં ખૂલી ગયાં, તો ય બાપુજીએ રડ્યા કર્યું.
કાફેટેરિયામાં જતા પહેલાં લૉબીમાં તેમને પાણી પીવડાવ્યું. કાફેટેરિયામાં અમે બે ચીઝ સૅન્ડવિચ, બટાકાની તળેલી ચિપ્સ અને ગરમ ગરમ ચૉકલેટવાળું દૂધ લઈને એક ટેબલ પર બેઠા. શાંતિકાકા - બાપુજીએ તેમનો એક હાથ મારા હાથ પર મૂકી દીધો. માંદગીમાં અને દુ:ખમાં બીજા મનુષ્યનો સ્પર્શ દુ:ખ અડધું કરી દે છે. સ્પર્શ એક જાતની થેરાપી છે. શાંતિકાકાનું ઘર અને અમારું ઘર સાથે સાથે હતાં. મારાં બા અને રમાકાકી રસોડાની બારીમાંથી વાતચીત કરતાં અને ખાસ કરીને ઉનાળામાં અમારાં બન્ને ઘરની અગાશીમાંથી વડીલો પણ વાતો કરતા. નયન અમેરિકામાં છે અને મોટો દીકરો પ્રકાશ તેમનો 'લેલૅન્ડ'ની ટ્રક અને બસની એજન્સી ભારતમાં સંભાળતો હતો.
બાપુજીએ મને પાછું પૂછ્યું: 'તને કેવું લાગે છે? બા જીવશે?'
મેં તેમને ધરપત આપી: 'કાંઇ નહીં થાય. તમે ચિંતા ન કરો.'
તેમણે પ્લેટમાંની ચીઝ સૅન્ડવિચને જોયા કરી. પછી બોલ્યા: 'આવતે વરસે અમારે પરણ્યે પચાસ વરસ થશે. બાએ મને આટલાં વરસો સાચવ્યો છે. જો બા મરી જશે તો મારાથી નહીં જીવાય. જગતમા હું ક્યાંય હોઉં પરંતુ બા મારી સાથે જ હોય છે. તને એક ખાનગી વાત કહું? અમે પરણ્યાં ત્યારે લગ્નવેદિ પરથી શુક્લ મહારાજે અમને આકાશમાં સપ્તર્ષિ તારા��"ના ઝુમખાનાં દર્શન કરાવ્યાં હતાં. તે દિવસથી અમે બન્ને રોજ રાતે આકાશમાં સપ્તર્ષિનું ઝુમખું જોઈએ છીએ.'
મારી આંખોના ભાવ બાપુજી સમજી ગયા. તે બોલ્યા: 'ઉનાળામાં અમે હંમેશા અગાશીમાં સૂતાં સૂતાં પથારીમાંથી આકાશમાં સપ્તર્ષિ શોધી નાખીએ અને એકમેકના હાથ પકડી અમે નક્ષત્રોની વાતો કરતાં. બા નાની હતી ત્યારથી તેને આકાશ જોવાની મઝા આવતી. હું દિલ્હી ગયો હોઉં કે મુંબઈ ગયો હોઉં તો હોટેલમાંથી બાને ઘેર ફોન કરું અને અમે બન્ને સાથે સપ્તર્ષિ જોઈએ. એક સાથે સપ્તર્ષિના ઝુમખાને જોવામાં અમને એકમેકના સ્પર્શનો ભાસ થતો, એકમેકની હાજરી અનુભવાતી હતી. આ સપ્તર્ષિ-દર્શન અમે જુવાનીમાં ચાલુ કર્યું હતું. અરે, અમે અમેરિકા આવતાં હતાં ત્યારે અરબી સમુદ્ર પર બાએ પ્લેઇનમાંથી સપ્તર્ષિ શોધી કાઢ્યા હતા.' આટલું બોલતામાં તો બાપુજીના મોં પર હાસ્યની લહેરખી આવી ગઈ. પછી ધીમેથી બોલ્યા, 'આ અમારું પ્રેમ-રહસ્ય કોઈને ખબર નથી. આજે તને કહ્યું.'
પાછા ગંભીર થઈ ગયા. પછી બોલ્યા: 'નયન કહે છે કે ઇન્ડિયા જતા રહો. અહીં બાની દવાઓના ખર્ચા બહુ - રોજના ચાર લાખ રૂપિયા - થાય છે કારણકે અમારો ઇન્સ્યોરન્સ નથી. અને ઇન્ડિયાથી પ્રકાશ ફોન કર્યા કરે છે, નવી બસો ઓર્ડર પ્રમાણે ડિલિવર કરવાની છે, તેને મારી જરૂર છે. પણ બાને છોડીને મારાથી કેમ જવાય? એક વાત કહું, હરીશ? માણસ આખી જિંદગી ગધ્ધાવૈતરું કરીને પૈસા કેમ કમાય છે? કારણ કે ઘડપણમાં પૈસો કામ લાગે. અને મારો પૈસો હમણાં કામ ન આવે તો ક્યારે આવશે? મારા બન્ને દીકરાઓની નજર મારા પૈસા પર છે. એમને મા નથી જોઈતી. મારે મારી પત્ની જોઈએ છે. બધું જ મંગલ થતું હોય ત્યારે બાળકો પ્રેમ વરસાવે એ તો સમજ્યા, પણ અમંગલ સંજોગોમાં એટલો જ પ્રેમ વરસાવે તો આપણું જીવ્યું સાર્થક. આ તો બબ્બે ઘર છે, છતાં અમને 'હોમલેસ' બનાવવાની વાતો ચાલે છે!'
વળી પાછા બાપુજી રડી પડ્યા. મેં એમને સાંત્વન આપ્યું અને નયનને સમજાવવાની વાત કરી.
અમે ઉપર બાના વૉર્ડ પાસે ગયા. ત્યાંથી વિઝિટિંગ સમય પૂરો થતો હોવાથી અમે સૌ છૂટાં પડ્યાં. બીજે દિવસે મેં નયનને સમજાવ્યું કે બા ઘેર ન આવે ત્યાં સુધી બાપુજીને ઇન્ડિયા જવા ન દેતો. નયન મારી વાત માની ગયો. પણ એક વાત મને ખૂંચી. તે બોલ્યો હતો: 'તને ખબર છે અહીંનાં ફ્યૂનરલ હોમ કેટલાં મોંઘાં છે તે - બા મરે તો સીધા દશ હજાર ડૉલર થાય! માટે એમની તબિયત વ્હીલચૅરમાં બેસવા જેવી થાય તો એમને પણ દેશ ભેગાં કરી દઈશ.'
મને લાગ્યું કે પૃથ્વી આખી 'જર, જમીન અને જોરુ'ની ચોપાસ ભ્રમણ કરી રહી છે. પૈસા-જમીન-સ્ત્રીએ તો 'પ્રેમ-સૌજન્યતા-વિવેક'ને ક્યાં ય ફંગોળી દીધાં છે.
સૌની પ્રાર્થનાથી કે પછી ડૉક્ટરોની દવાઓથી બાનાં ફેફસાં ચોખ્ખાં થવાં માંડ્યાં. હવે ચોવીસ કલાકમાં મરવાની વાતો બંધ થઈ ગઈ. બા વ્હીલચૅરમાં બેસતાં થઈ ગયાં, નયનને ઘેર આવી ગયાં. નયનના ઘરમાં એકે પગથિયું નહોતું એટલે તેમને વ્હીલચૅરમાં ખસેડવામાં વાંધો નહોતો આવતો. બા હવે લોકોને ઓળખી શકતાં હતાં. એમણે પોતાને હવે સારું છે એમ શાંતિકાકાને સમજાવી દિધું, અને શાંતિકાકા રમાબાને નયનને ઘેર છોડી ઇન્ડિયા ગયા. ઍરપોર્ટ પર મારો હાથ દબાવીને કહે કે, 'બાની કાળજી રાખજો. તું ય મારો દીકરો છે. બાને રોજ મળતો રહેજે.'
વાતને માંડ અઠવાડિયું થયું હશે અને બાની તબિયતે ઊથલો ખાધો. નયનનો ફોન આવ્યો. અમે હૉસ્પિટલમાં ધસી ગયાં. ડૉક્ટરે પાંચ-છ દિવસ હૉસ્પિટલમાં રાખ્યાં. કૅન્સર સ્પેશિયાલિસ્ટે એક સાંજે મને અને નયનને સામે બેસાડીને કહ્યું કે, 'બા એક અઠવાડિયું જીવે, કે એક વરસ પણ જીવે. જો દવાઓ આપ્યા કરીએ તો થોડું લાંબું જીવાય, પરંતુ હવે કૅન્સર દૂર નહીં થાય.'
બાને ઘેર લઈ આવ્યાં. બે-ત્રણ દિવસ પછી નયનનો ફોન આવ્યો. 'બાને ઘરમાં રાખવાના ઘણા પ્રોબ્લેમ્સ છે. મારાથી કે મીનળથી બાને બાથરૂમમાં ટોઇલેટ માટે લઈ જવાતાં નથી. બાના સ્પંજ-બાથ પણ અઘરા પડે છે. અમારી બન્નેની ફુલ-ટાઇમ નોકરી છે. આમે ય બાનાં બિલો પાછળ મારી બધી બચત ધોવાઈ ગઈ છે. વધુમાં મેડિકલ ઇન્સ્યોરન્સ નથી એટલે વિઝિટિંગ નર્સની શક્યતા નથી. એટલે તેમને 'આ દુનિયામાં કોઈ નથી' એવા હોમલેસ સ્ટેટસ પર નર્સિંગ હોમમાં દાખલ કરાવી દિધાં છે. આપણે એકે પૈસો ભરવાનો નહીં.'
આ નર્સિંગ હોમ મારી નોકરીના સ્થળ પાસે જ હતું. રોજ સાંજે વર્ક પછી ત્યાં બાની ખબર લેવાનું રાખ્યું. નયનને રોજ નોકરી પરથી આવીને બાને જોવા આવવાનો સમય નહોતો એટલે એ જવાબદારી મેં લઈ લીધી. આ નર્સિંગ હોમના આગળના ભાગમાં સુંદર ગાર્ડન હતો. બિલ્ડિંગ એક માળનું હતું. આગળના ભાગમાં ��`ફિસો હતી. અંદર ત્રણ બાજુ પર અડોઅડ રૂમો હતી. બધી રૂમની બહાર ��"ટલો હતો. વચ્ચેના ભાગમાં ખુલ્લી જમીન હતી. ત્યાં ઉનાળામાં સુંદર ફૂલો હશે એમ લાગતું હતું. ઉનાળો પૂરો થઈ ગયો હતો, હવે તો નવેંબર આવ્યો હતો. ઠંડી ચાલુ થઈ ગઈ હતી. બધાં વૃધ્ધ સ્ત્રીપુરુશો પોતાની રૂમોમાં બેસીને ટી.વી. જોવામાં સમય ગાળતાં. હું ત્યાંની નર્સો સાથે વાતો કરી બાની મુશ્કેલીઓ સમજાવતો. હવે બાનું કૅન્સર શરીરના બીજા ભાગોમાં વિસ્તર્યું હતું. બા મને કહેતાં કે આ બધી નર્સો તેમને વઢે છે, અને પથારીમાં બેસી રહેવાનું કહે છે.
હવે હું પહેલાં બાને જોઈને પછી નોકરી પર જતો. અને સાંજે વળતાં નર્સિંગ હોમ પર ઊભો રહેતો. નયન અને મીનળ શનિ-રવિએ આવતાં. બા મને કાયમ પૂછતાં કે 'તારા બાપુજીનો ફોન આવ્યો ખરો?'... જોકે લવારી કરતાં ત્યારે બાપુજી સાથે ઘણી વાતો કરતાં.
રોજની જેમ તે સવારે હું નર્સિંગ હોમ પર ગયો. જોઉં છું તો બાની પથારી ખાલી હતી. નર્સને પૂછ્યું તો બોલી: 'ધૅટ હોમલેસ ઇન્ડિયન લેડી ઇઝ ડેડ. બૉડી હૉસ્પિટલમાં મોકલી દીધું છે.'
મારી આંખે અંધારાં આવી ગયાં. ઓફિસમાં જઈને ડૉક્ટર સાથે વધુ પૂછતાછ કરી. તેમના મારફત જાણવા મળ્યું, 'દરદી સ્ત્રી રાતે રૂમ છોડીને બહાર ઓટલા પર પગ લટકાવીને આકાશ તરફ ઊંચે જોતી બેઠી હતી. અડધી રાતે એવી હાલતમાં મરેલી મળી હતી. ગઈ રાતે ઠંડી કેટલી હતી? તે પાંચ-દશ મિનિટમા મરી ગઈ હશે!' ડૉક્ટરે મારો હાથ હાથમાં લઈને કહ્યું, 'તેનાં ફેફસાં આમેય કામ નહોતાં કરતાં. મને એ નથી સમજાતું કે રાતે રૂમ છોડીને બહાર આકાશમાં શું શોધતી હતી?'

('ઈન્ટરનેટ પરથી')